Monitoring wizyjny a prawo do prywatności. Co mówią przepisy (RODO, Kodeks cywilny, Kodeks karny)

Sąsiad zamontował kamery, które obejmują zasięgiem i rejestrują również moją posesję. Co mogę zrobić w tej sytuacji?

Monitoring w domu

Monitoring wizyjny umieszczony wewnątrz prywatnego mieszkania lub domu jednorodzinnego, do którego nie mają dostępu osoby spoza kręgu rodziny i znajomych, na ogół nie podlegają przepisom RODO. Dlatego na właścicielu mieszkania lub domu jednorodzinnego nie spoczywa obowiązek informowania sąsiadów o stosowanym monitoringu w przypadku monitorowana własnej posesji dla celów prywatnych, gdy obszar rejestracji kamer nie wykracza poza teren posesji.

Kamera skierowana na posesję sąsiada

W przypadku, gdy mamy do czynienia z prywatnym monitoringiem wizyjnym, którego zasięg wykracza poza monitorowaną posesję, może dochodzić do naruszenia zasady adekwatności przetwarzania danych osobowych, o której mowa w art. 5 RODO oraz do naruszenia dóbr osobistych osób trzecich, które mogą znaleźć się w zasięgu objętym monitoringiem.
Monitoring prywatny założony dla zapewnienia bezpieczeństwa, co do zasady nie powinien jednak swoim zasięgiem obejmować posesji sąsiada.

Monitoring a prawo do prywatności

Czy przysługuje nam więc jakakolwiek forma odszkodowania w przypadku naruszania przez sąsiada naszej prywatności w sytuacji, gdy kamera z monitoringu rejestruje również nasze podwórko, dom lub podjazd przed domem?

Co na to Kodeks cywilny?

Punktem wyjścia rozważań dotyczących monitoringu sąsiedzkiego jest art. 23 Kodeksu cywilnego, który stwierdza – „dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, część, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”. Należy wskazać, iż dobra osobiste mają niemajątkowy charakter, zakorzeniony głęboko w godności człowieka (tak: Machnikowski [w:] Edward Gniewek, Piotr Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2017, s. 58). 
Z powyższego wynika, że wizerunek podlega ochronie prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Zgodnie z art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego wyróżnia się prawa osoby, której dobro osobiste jest naruszone lub nawet zagrożone naruszeniem w postaci:

• żądania zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne,
• w razie dokonanego naruszenia, żądanie usunięcia skutków naruszenia (w szczególności złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie),
• żądanie zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 października 2019 roku, sygnatura akt: V ACa 440/19:
„Już samo utrwalenie wizerunku osoby bez jej zgody, jest już naruszeniem w płaszczyźnie art. 23 k.c. i 24 k.c.”

Monitoring we wspólnocie mieszkaniowej

Naruszenia dóbr osobistych może dopuścić się nie tylko sąsiad, który zainstalował monitoring, o zasięgu wykraczającym poza jego posesję, ale również wspólnota mieszkaniowa lub spółdzielnia poprzez np. instalację monitoringu części wspólnych budynku w sposób ingerujący w prawo do prywatności mieszkańców danej kamienicy czy bloku.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25 października 2018 roku, sygnatura akt: I ACa 255/18:
„W przypadku stwierdzenia naruszenia przez uchwałę wspólnoty dotyczącą monitoringu części wspólnych, prawa prywatności jej członka, członkowi temu przysługuje roszczenie o zaniechanie dokonywania naruszeń dóbr osobistych w oparciu o przepis art. 24 k.c.”

Ochrona prawa do prywatności, pomimo iż nie stanowi prawa bezwzględnego, jest traktowana bardzo szeroko przez orzecznictwo Sądów Powszechnych:

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 lutego 2019 roku, sygnatura akt: V ACa 20/18:
”Naruszeniem jest samo utrwalanie obrazu i możliwość jego odtworzenia przez osoby, którym powód nie udzielił stosownego upoważnienia. Nakierowanie monitoringu, choćby w części na nieruchomość sąsiednią, stanowi niedopuszczalną ingerencję w prywatność właścicieli tej nieruchomości, nawet jeśli nie dochodzi do publikacji czy innego wykorzystywania nagrań i fotografii, uzyskanych z tych kamer. Nie ma więc decydującego znaczenia fakt, że nagrania nie zostały nigdzie opublikowanej, czy udostępnione osobom trzecim. Takie działania zwiększałyby jedynie skalę naruszeń i intensywność środków, które musiałyby zostać zastosowane w celu odwrócenia skutków naruszeń.”

Roszczenia przysługujące na podstawie art. 24 Kodeksu cywilnego można podzielić na majątkowe i niemajątkowe. 
Do roszczeń niemajątkowych należą:

• roszczenie o zaniechanie, 
• roszczenie o usunięcie skutków naruszenia,
• powództwo o ustalenie.

Do majątkowych roszczeń należą: 

• zadośćuczynienie,
• naprawienie szkody majątkowej.

 W stosunkach sąsiedzkich należy wskazać, iż konieczne jest wykazanie zasadności zadośćuczynienia w oparciu o art. 448 Kodeksu cywilnego, który wskazuje, iż w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Celem wykazania przed sądem zasadności zasądzenia zadośćuczynienia konieczne jest wykazanie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej tj. szkody, związku przyczynowego zdarzenia ze szkodą oraz bezprawności działania naruszyciela (właściciela monitoringu).

W Polsce zapadło wiele orzeczeń sądowych w których zasądzono zadośćuczynienie w związku z niedopuszczalnym i niezgodnym z prawem nagrywaniem posesji sąsiadów.
Jako przykład można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2016 r. o sygn. akt: VI ACa 839/15, który wskazał, że rejestracja obrazu sąsiedniej nieruchomości oraz jej właścicieli, prowadzona przez system monitoringu, stanowi naruszenie ich dóbr osobistych tj. prawa do wizerunku i prawa prywatności oraz zakazał pozwanemu rejestrowania za pomocą kamer umieszczonych na budynku stanowiącym jego własność (domu)  obrazu budynku i posesji sąsiada (powoda), a także wizerunku powoda i innych osób przebywających w budynku stanowiącym własność powoda i na jego posesji oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę pięć tysięcy złotych tytułem zadośćuczynienia. 

Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 30 października 2019 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: V ACa 440/19 zasądzając na rzecz powodów (małżeństwa), zadośćuczynienie od pozwanych solidarnie w kwocie 4 tys. zł zarówno dla powódki jak i powoda. Wskazał przy tym, że monitoring obejmujący podwórko sąsiada narusza jego prywatność. Ma on więc prawo czuć się inwigilowany i żądać zadośćuczynienia.

Co na to Kodeks karny?

Należy wskazać, iż naruszenie prawa do prywatności może być rozpatrywane także na gruncie prawa karnego. W tym miejscu należy przede wszystkim wskazać na przepisy bezpośrednio odnoszące się do nagrywania tudzież utrwalania wizerunku bez zgody pokrzywdzonego:

Art. 190a § 1 Kodeksu karnego, wskazuje bowiem, że:

Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

Art. 191a § 1 Kodeksu karnego stanowi z kolei:

Kto utrwala wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, używając w tym celu wobec niej przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu, albo wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody rozpowszechnia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

Nie może budzić wątpliwości, iż monitoring sąsiedzki może także nagrać takie zdarzenia, które w następstwie mogą spowodować zagrożenie znieważenia pokrzywdzonego przez treść ujawnionych informacji.

W przypadku wykorzystywania wizerunku pochodzącego z monitoringu sąsiedzkiego, bez zgody osoby nagrywanej, w sposób znieważający taką osobę w opinii publicznej, możliwe jest rozpatrywanie odpowiedzialności sąsiada także na gruncie art. 216 § 1 Kodeksu karnego, zgodnie z treścią którego: 

„Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.”

Podstawą prawną dochodzenia odszkodowań w procesach karnych jest art. 46 § 1 Kodeksu karnego, który stanowi, że w przypadku skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego orzeka obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Monitoring a RODO. Co wynika z przepisów?

Z art. 2 ust. 2 lit. c RODO wynika, że RODO nie znajduje zastosowania do przetwarzania danych osobowych przez osobę fizyczną w ramach czynności o czysto osobistym lub domowych charakterze. 

Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (dalej PUODO) podkreśla jednak, że w takim przypadku, gdy nie znajduje zastosowania wyłączenie przewidziane w art. 2 ust. 2 lit. c) RODO, dochodzi do przetwarzania danych osobowych podlegającego przepisom RODO, a z taką sytuacją będziemy mieć do czynienia wówczas, gdy kamera monitoringu wykracza swoim zasięgiem poza obszar monitorowanej posesji oraz utrwalać będzie zachowania innych osób. Takie działanie będzie podlegać przepisom RODO a osoba, która taki monitoring stosuje obowiązania będzie wypełnić wszelkie wymagania stawiane administratorom danych przetwarzającym wizerunek osób trzecich z wykorzystaniem monitoringu. Dotychczasowa praktyka organu wskazywała na niepodejmowanie spraw dotyczących skarg na przetwarzanie nagrań z monitoringu przez osoby fizyczne. PUODO może kontrolować i nakładać kary wyłącznie wobec naruszeń RODO.

Ta praktyka może się jednak zmienić, z uwagi na precedensowy wyrok jaki zapadł w Holandii. Pełna treść orzeczenia dostępna jest na stronie sądu:
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBGEL:2020:2521

Tamtejszy sąd uznał właściwość RODO w badanej przez siebie sprawie dotyczącej upublicznienia poprzez portale społecznościowe przez babcię zdjęć jej wnuków, wbrew woli matki dzieci. Sąd doszedł do wniosku, że takowe upublicznianie wizerunków małoletnich nie mieści się w pojęciu „czynności o czysto osobistym lub domowym charakterze”. Szerzej pisaliśmy o tym w innym naszym artykule https://www.ckcsolution.pl/czy-rodo-ingeruje-w-przetwarzanie-danych-przez-osoby-fizyczne-nie-bedace-przedsiebiorcami-precedensowy-wyrok/. 
Jak widać kontroli może zatem podlegać również nieograniczone rejestrowanie przez sąsiada terenu innego niż jego posesja (zarówno elementy publiczne oraz własność prywatna innych osób), nawet jeśli przetwarzanie w ten sposób danych osobowych (wizerunków) nie dotyczy działalności przedsiębiorstwa.

Z powyższym koresponduje także wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 11 grudnia 2014 r. (wydany w sprawie o sygn. C-212/13 Ryneš), który przed wejściem w życie RODO wskazał, że monitorując swoją posesję nie wolno filmować przestrzeni prywatnej innych osób – na przykład działki sąsiada.

Zgodnie z art. 82 RODO:

„1. Każda osoba, która poniosła szkodę majątkową lub niemajątkową w wyniku naruszenia niniejszego rozporządzenia, ma prawo uzyskać od administratora lub podmiotu przetwarzającego odszkodowanie za poniesioną szkodę.
2. Każdy administrator uczestniczący w przetwarzaniu odpowiada za szkody spowodowane przetwarzaniem naruszającym niniejsze rozporządzenie. Podmiot przetwarzający odpowiada za szkody spowodowane przetwarzaniem wyłącznie, gdy nie dopełnił obowiązków, które niniejsze rozporządzenie nakłada bezpośrednio na podmioty przetwarzające, lub gdy działał poza zgodnymi z prawem instrukcjami administratora lub wbrew tym instrukcjom.
3. Administrator lub podmiot przetwarzający zostają zwolnieni z odpowiedzialności wynikającej z ust. 2, jeżeli udowodnią, że w żaden sposób nie ponoszą winy za zdarzenie, które doprowadziło do powstania szkody.
4. Jeżeli w tym samym przetwarzaniu uczestniczy więcej niż jeden administrator lub podmiot przetwarzający lub uczestniczy w nim zarówno administrator jak i podmiot przetwarzający i zgodnie z ust. 2 i 3 odpowiadają za szkodę spowodowaną przetwarzaniem, ponoszą oni odpowiedzialność solidarną za całą szkodę, tak by zapewnić osobie, której dane dotyczą, rzeczywiste uzyskanie odszkodowania.(..)”

Preambuła RODO przybliża w pkt 146, iż:

„Za szkodę, którą dana osoba poniosła wskutek przetwarzania w sposób naruszający niniejsze rozporządzenie, powinno przysługiwać odszkodowanie od administratora lub podmiotu przetwarzającego. Administrator lub podmiot przetwarzający powinni jednak zostać zwolnieni z odpowiedzialności prawnej, jeżeli udowodnią, że szkoda w żadnym razie nie powstała z ich winy (…).”

Powyższe przepisy stanowią zasadę specjalną, którą należy uwzględnić przy formułowaniu ewentualnego roszczenia odszkodowawczego względem sąsiada posiadającego monitoring wizyjny. Trzeba wskazać, iż RODO uzupełnia ochronę prawną jaka przysługuje w związku z monitoringiem sąsiedzkim wykraczającym poza posesję sąsiada i może stanowić samodzielną postawę dochodzenia roszczeń lub wzmocnienie podstawy z Kodeksu cywilnego, opisanej w pierwszej części niniejszego artykułu. Należy jednak pamiętać, że w polskim obrocie prawnym nie ukształtowało się jeszcze orzecznictwo, które pozwalałoby objąć właściwością RODO, podobnie jak to uczynił sąd holenderski, do spraw dochodzonych pomiędzy osobami fizycznymi, w ramach stosunków sąsiedzkim. Kluczowe dla objęcia właściwością RODO, wydaje się wykazanie, że sąsiad w ramach rejestrowania wizerunków innych osób posiada status administratora danych, który przetwarza dane osobowe z naruszeniem zasady legalizmu i adekwatności. Powyższe wskazuje, że tematyka rejestrowania nagrań przez telewizje CCTV oraz błędnego ustawienia kamer jest niestety częstym zjawiskiem. W ramach praktyki kancelarii doświadczamy wiele podobnych skarg ze strony klientów, którzy czują się zaniepokojeni, że sąsiad nagrywa ich posesję lub okna domu.

Podsumowanie

W konsekwencji powyższych rozważań wymaga podkreślenia, iż nie jesteśmy zupełnie bezbronni w konfrontacji z sąsiedzkim monitoringiem. Sąsiad ma prawo do monitoringu wizyjnego w celu zapewnienia swojego bezpieczeństwa, jednakże nie jest to prawo bezwzględne, nie może ono bowiem naruszać naszych dóbr osobistych, w tym wizerunku oraz prawa do prywatności. Gdy dochodzi do naruszenia naszych dóbr osobistych możemy podjąć działania zarówno w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, Kodeksu karnego oraz w niektórych sytuacjach również RODO. 

Dla czytelników portalu „Łączy Nas Napięcie” Kancelaria Prawna CKC SOLUTION przygotowała specjalny rabat na porady prawne on-line lub teleporady prawne zamówione do końca października 2021 r. W celu skorzystania z rabatu należy przy zamawianiu porady w kancelarii podać hasło ŁączyNasNapięcie. Umówienie porady prawnika w formie on-line jest możliwe pod adresem [email protected].

Cały proces włącznie z poradą prawną odbędzie się bez wychodzenia przez Państwa z domu w sposób zdalny. Wedle preferencji możliwa jest teleporada bądź videoporada. Kancelaria reprezentuje klientów w całej Polsce.

Autorzy: Piotr Stankiewicz oraz Konrad Czaplicki z kancelarii „CKC SOLUTION” Kancelaria Prawna Konrad Czaplicki

ul. Mlądzka 8 lok. 6, 04-136 Warszawa

https://www.ckcsolution.pl/