System monitoringu IP – czym jest, z czego się składa i jak go montować?

Ciekawi Cię system monitoringu, ale nie wiesz jak zacząć? Ten artykuł wyjaśnia co to jest system monitoringu IP i czym różni się od innych rozwiązań tego typu, podpowie z jakich elementów powinien składać się system, a także w kolejnej części odpowie na pytanie na co zwrócić uwagę podczas wyboru poszczególnych urządzeń, jak prawidłowo rozmieścić kamery, jak rozplanować instalacje i z czego powinna się składać. Pokaże także w jaki sposób dokonuje się konfiguracji prostego systemu monitoringu IP.

CCTV – co to takiego?

Systemy telewizji przemysłowej (z angielskiego Cloused Circuit television, w skrócie CCTV, co dosłownie można tłumaczyć jako „zamknięty obwód telewizyjny”) swoje korzenie mają w przemyśle. Rozwój technologii, a w szczególności elektroniki, spowodował, że możliwe było rozmieszczenie kamer na dużych obiektach przemysłowych, co znacznie zwiększało bezpieczeństwo obiektów. Obraz z kamer systemu CCTV trafia do jednego miejsca, skąd z łatwością można śledzić zdalnie stan różnych procesów technologicznych, a także ruch w dużym, rozproszonym obiekcie. Wszelkie zdarzenia są rejestrowane, a zatem mogą pomagać w ustaleniu przyczyn awarii, wypadków czy też naruszeń regulaminu zakładu. Takie cechy systemów CCTV sprawiły, że systemy te bardzo szybko przyjęły się także w budynkach handlowych oraz biurowych. Tym razem urządzenia miały za zadanie zwiększać bezpieczeństwo obiektów i ludzi w nich pracujących, zapobiegać kradzieżom oraz stanowić materiał dowodowy w przypadku napadu. Obecnie rola monitoringuto także analiza zainteresowania klientów produktami, pomiar czasu oglądania reklamy lub też towaru w galerii handlowej. Tak duży poziom zaawansowania umożliwiła masowość rozwiązania. Jak to często bywa, rozwiązania stosowane na masową skalę zadomowiły się także w obiektach prywatnych. Dziś widok kamer na domu nikogo już nie dziwi, a staje się to powoli zjawiskiem powszechnym.

Z czego składa się system monitoringu IP?

Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Doskonale wiedzą o tym eksperci zajmujący się branżą zabezpieczeń. System, w zależności od zastosowanej technologii, składać się będzie z różnych elementów. Jednak na potrzeby poznania podstaw zagadnienia wprowadzimy trochę uproszczeń. Będą one jednak pozwalały na poznanie systemu dedykowanego dla domku jednorodzinnego. Zatem w przypadku systemu CCTV najogólniej można wyróżnić w nim:

- kamerę CCTV – jej zadaniem jest rejestracja obrazu. Kamera to swoiste „oko” całego systemu. Jej właściwy wybór jest bardzo ważny, ponieważ w znacznej mierze determinuje jakość oraz skuteczność realizowanych przez system zadań. Ze względu na różną specyfikę zastosowań CCTV, możemy mieć do czynienia z różnymi typami kamer: kamerami przewodowymi i bezprzewodowymi, o obiektywach szerokokątnych, tubowych, soczewkach regulowanych ręcznie oraz za pomocą serwonapędów. Mamy kamery posiadające wbudowany promiennik podczerwieni, możliwość rejestracji obrazu w pełnym kolorze przy ograniczonym świetle, przystosowanych do pracy w ruchu oraz statycznej. wykonanych w formie kopułkowej oraz tubowej. Spotkamy się z kamerami do montażu wewnątrz dodatkowych obudów oraz ze sprzętem przeznaczonym do pracy autonomicznej. Dostępne są kamery posiadające możliwość ruchu (PTZ) oraz kamery statyczne… Różnych wariantów, rodzajów i podkategorii jest wiele. W dalszej części artykułu opowiem jednak o podstawowych kamerach wykorzystywanych w monitoringu domu jednorodzinnego lub niewielkiej firmy / sklepu.

- rejestrator CCTV – to urządzenie przeznaczone do zapisu obrazu z kamer monitoringu. W zależności od zastosowanej technologii rejestrator może posiadać różne typy wejść (do kamer analogowych lub cyfrowych, możliwość przypisania kamer IP. Rejestrator posiada także umiejętność współpracy z określoną ilością strumieni danych, czyli zapisu obrazu z różnych ilości kanałów (kamer). Rejestrator CCTV może dokonywać archiwizacji danych na dysku pojedynczym lub realizować zapis w postaci jednoczesnego składowania danych na dwóch lub większej liczbie dysków, co umożliwia zachowanie kopii zapasowej nagrań na wypadek awarii jednego dysku. Rejestratory mogą pracować indywidualnie lub być łączone w grupy. Wreszcie rejestratory mogą być urządzeniami wyłącznie przewodowymi lub też posiadać możliwość transmisji danych drogą radiową. Większość nowoczesnych rejestratorów posiada możliwość łączności ethernetowej. Może więc wysyłać dane nagrań na zewnętrzne serwery, przekazywać informacje o stanie systemu poprzez wysłanie wiadomości e-mail oraz pozwalać na zdalną konfigurację poprzez zalogowanie się do rejestratora z poziomu przeglądarki internetowej (tzw. Web service).

- urządzenia zasilające kamer CCTV, elementy montażowe oraz okablowanie systemu – w zależności od zastosowanej technologii dobierane jest właściwe okablowanie systemu. W przypadku rozwiązań IP jest to skrętka komputerowa. To co stanowi dużą przewagę tego typu systemów to możliwość nałożenia systemu na istniejącą infrastrukturę sieciową. Wykorzystujemy zatem dostępne już okablowanie i poszerzamy je o dodatkowe wyprowadzenia do kamer. Całość spinana jest poprzez switche. Jeżeli kamery wspierają technologię PoE (czyli zasilania urządzeń IP poprzez przewód ethernetowy), to switche wykonane w tej technologii zastępują dodatkowe zasilacze. W przeciwnym razie należy także pamiętać o doprowadzeniu zasilania do kamer osobnymi przewodami. Warto także wówczas przewidzieć miejsce na zabudowę zasilacza.

Jak widzimy mnogość różnych rozwiązań wynika z ewolucji systemów oraz miejsc ich zastosowania. Dynamiczny rozwój elektroniki oraz technik cyfrowej (komputerowej) obróbki i analizy obrazu sprawił, że rozwiązania analogowe oraz ich cyfrowe odpowiedniki powoli znikają z rynku. Są jednak nadal widoczne i warto je także poznać.

Monitoring wizyjny analogowy, cyfrowy oraz IP – w czym tkwi różnica?

Monitoring wizyjny pierwotnie realizowany był za pomocą kamer analogowych. Transmitowały one obraz za pośrednictwem przewodów koncentrycznych (antenowych). Ponieważ kamera musiała także posiadać zasilanie, to dodatkowo oprócz przewodu koncentrycznego, często kładziono 2-żyłową linkę. Aby ułatwić i przyspieszyć montaż, powstały także przewody dedykowane do monitoringu analogowego. Zawierały one przewód koncentryczny oraz dodatkową linkę 2-żyłową wplataną w otulinę izolacji przewodu.

Monitoring analogowy umożliwiał rejestrację oraz przesył obrazu o niskiej rozdzielczości – najczęściej 800 LTV czyli 800 linii telewizyjnych. Podatny był niestety na szereg zakłóceń. Największą jego wadą był jednak brak możliwości dokonywania korekt obrazu bez fizycznego kontaktu z kamerą. Sygnał przesyłany z kamery, trafiając na rejestrator, mógł być edytowany wyłącznie poprzez sam rejestrator. System wymagał pełnego, dedykowanego okablowania. Niska jakość oraz szereg ograniczeń to główne przyczyny dla których coraz chętniej instalatorzy zaczęli sięgać po rozwiązania IP. Ich główną zaletą jest pełna elastyczność. Możemy w dowolny sposób organizować strukturę systemu monitoringu. Część urządzeń można podłączyć przewodem, a część drogą radiową (poprzez transmisję danych WiFi). Ponieważ protokół do komunikacji jest standardem, można w przypadku CCTV IP korzystać z dostępnej na obiekcie instalacji sieci LAN. Nie trzeba więc prowadzić całej instalacji jako odrębnej struktury. Logując się do kamery dokonujemy jej konfiguracji bez konieczności ręcznej ingerencji w urządzenie. Obraz transmitowany cyfrowo nie  jest podatny na zakłócenia (jakość obrazu zależy od poprawnie wykonanej instalacji oraz przepustowości łącza). Rozdzielczość kamer IP sięga obecnie 8Mpx przy rejestracji na poziomie 20 klatek na sekundę i pełnej kompresji obrazu. Są to parametry nieosiągalne dla kamer starszej generacji. Z pośród wielu zalet najistotniejsza jest jednak najczęściej uniwersalność osiągana przez to, że w systemie mogą występować elementy podłączone do rejestratora w różny sposób: za pośrednictwem przewodów, poprzez łączności bezprzewodowej WiFi czy też dodane zdalnie, za pośrednictwem przekierowania strumienia danych.

Niestety wielu instalatorów nadal kładzie instalację CCTV opartą o przewód koncentryczny. Istnieje także wiele obiektów, na których zamontowany jest system analogowy i konieczna jest jego aktualizacja do współczesnych standardów. Na szczęście producenci szybko podjęli rękawicę i stworzyli cyfrowe kamery umożliwiające transmisję obrazu za pośrednictwem przewodu koncentrycznego. Przykładem standardu takich kamer jest m.in. AHD czy też HD-CVI. Standard ten umożliwia kamerom dwukierunkową komunikację z rejestratorem, a zatem możliwe jest skonfigurowanie obrazu kamer w podobny sposób jak z zastosowaniem kamer IP. Transmitowany obraz posiada rozdzielczość sięgającą 2 Mpx. Transmisja przesyłana może być na długich odcinkach- sięgających nawet 500m. W przeciwieństwie do kamer IP sygnał nie posiada też zauważalnych opóźnień. Kamery tego typu są dobrym rozwiązaniem, jeżeli instalacja systemu w oparciu o kamery IP jest niemożliwa lub nieopłacalna. Istnieją także konwertery sygnału IP na sygnał cyfrowy transmitowany poprzez przewód koncentryczny. Urządzenia takie, stanowiące swoiste „mosty” łączące switch PoE z kablem koncentrycznym oraz kabel koncentryczny ze skrętką doprowadzoną do kamery IP, mogą być dobrym rozwiązaniem w przypadku remontu starej instalacji monitoringu poprowadzonej z wykorzystaniem przewodów koncentrycznych.

Wiedząc już z jakich elementów składa się system CCTV oraz z jakim jego standardem można się spotkać na obiekcie, warto nieco szerzej poznać ogólne zasady działania protokołu TCP/IP. Poniższy akapit nie porusza szczegółowych zagadnień związanych z protokołem i wielu ekspertów może uznać go za spore uproszczenie. Jednak taka podstawowa wiedza ułatwi wnikliwsze poznanie i zrozumienie działania CCTV IP.

Co to jest adres IP? Uwaga, to nie takie straszne!

Wiemy już jak wiele zalet wyróżnia systemy monitoringu IP w stosunku do ich analogowych i cyfrowych konkurentów. Niestety wielu instalatorów przeraża nadal koncepcja urządzeń wymagających do swojej konfiguracji podstawowej wiedzy o protokole TCP/IP. Tymczasem nie taki diabeł straszny jak go malują i podstawowa wiedza o komunikacji IP wystarcza śmiało do prawidłowego skonfigurowania systemu monitoringu przeznaczonego dla domu lub niewielkiej firmy.

Komunikacja pomiędzy urządzeniami wykorzystującymi protokół IP zakłada, że każde urządzenie podłączone do sieci posiada swój własny, unikalny numer. Składa się on z ciągu 4 liczb (dla protokołu IPv4). Każda z liczb oddzielona jest od pozostałych kropką:

192.168.1.1

Numer ten nazywany jest adresem. Ponieważ urządzenia cyfrowe wymieniają dane w kodzie zero-jedynkowym (czyli binarnym), to adres IP tak naprawdę powstaje poprzez podzielenie 32 bitowego ciągu zero jedynkowego na cztery, ośmiobitowe liczby, np.:

11000000      10101000      00000001      00000001

następnie każda z liczb jest osobno zamieniana na postać liczby dziesiętnej (zrozumiałej dla człowieka) i oddzielana od pozostałych kropką.

Trzeba wiedzieć, że adres IP nie jest przypadkowym ciągiem liczb. Autorzy zakodowali w nim trzy najważniejsze informacje dotyczące umiejscowienia urządzenia w strukturze sieci:

- Informację o wielkości sieci, co związane jest z pojęciem klasy sieci. Dziś pojęcie klasy nie jest już uznawane za standard, jednak nadal często korzysta się z tej analogii w sieciach prywatnych (sieciach lokalnych LAN). Pierwotnie protokół IP wykorzystywany miał być do stworzenia niewielkiej ilości sieci. Założono więc podział na trzy klasy adresów poszczególnych sieci. Klasa A stanowi największe sieci, jednak ich liczba nie może być duża ze względu na limit 32 bitowego adresu, klasa B – to średniej wielkości sieci, natomiast systemy monitoringu domowego pracują zazwyczaj w klasie C, a zatem niewielkich sieciach. Ich adresy zaczynają się od numeru: 192.0.0.0, a kończą na numerze 223.255.255.255 .

Dodatkowo trzeba pamiętać, że obecnie na świecie jest potrzeba posiadania bardzo dużej ilości sieci i historyczny podział IP w wersji 4 po rozszerzeniach zostaje zastąpiony standardem IP w wersji 6. Z wielu przyczyn w przypadku mniejszych, domowych sieci nadal używa się adresów zgodnych ze standardem IPv4. Autorzy zarezerwowali pulę adresów sieci klasy C jako tzw. sieci prywatnych. Pula ta zaczyna się od liczb 192.168.XXX.XXX . Dlatego też w większości przypadków organizacja sieci prywatnej zakłada, że każde urządzenie monitoringu pracujące w naszej sieci lokalnej LAN (naszej domowej), posiada adres zaczynający się od liczb 192.168. Choć można się spotkać z inną metodą adresacji (np. z wykorzystaniem multicast).

- Informację o numerze sieci (numerze podsieci). Protokół IP zakłada bowiem dzielenie puli adresów na podsieci. Skąd wiadomo która część adresu odnosi się do numeru urządzenia, a która do adresu podsieci? Wykorzystuje się do tego tzw. maskę podsieci (Submask). Jej nazwa znowu bardzo trafnie określa działanie. Pisałem wcześniej, że adres to tak naprawdę ciąg 32 liczb zero-jedynkowych. Chcąc z adresu wyszczególnić część odpowiedzialną za numer urządzenia w sieci oraz numer samej sieci nakłada się na adres wartość maski podsieci. Realizuje to w algebrze boolowskiej (czyli matematyce binarnej) operacja iloczynu AND. Żeby lepiej zobrazować jej działanie prześledźmy przykład:

Iloczyn AND liczby binarnej: 0101 oraz liczby 1110 będzie liczbą: 0100. Dlaczego? Ponieważ 1 mnożone przez 1 daje 1, a 1 mnożone przez 0 daje 0. Zatem chcąc całkowicie „przepuścić” daną liczbę powinniśmy jej nadać formę: 1111. Jeżeli nadamy jej formę: 0000 jej wartość zostanie wyzerowana. Jeżeli teraz zamienimy liczbę binarną 1111 na liczbę dziesiętną, to otrzymamy wartość 256. Stąd też często maska podsieci przyjmuje adres: 255.255.255.0, co pozwala routerowi na identyfikację części adresu odpowiedzialnego za wskazanie, w której podsieci pracuje urządzenie oraz jaki jest numer urządzenia. Przykładowo:

Adres IP kamery to: 192.168.1.116, maska podsieci to: 255.255.255.0 co oznacza, że numer sieci to: 192.168.1.0, a numer kamery (czyli naszego hosta) to 116.

Większość realizowanych instalacji monitoringu IP korzysta z jednej, wspólnej sieci z pozostałymi elementami infrastruktury sieciowej domu lub biura. Można w tym przypadku dyskutować o zamykaniu monitoringu w odrębnej podsieci, jednak w przypadku najprostszych systemów, a takim ma być instalacja w domku, nie jest to konieczne.

- Informację o numerze urządzenia, pozwalającym na identyfikację i dalszą komunikację urządzenia w sieci.

To co jest istotne i na co zawsze należy zwracać uwagę to fakt, że w sieci nie mogą występować dwa urządzenia o identycznym adresie IP. Warto także wyjaśnić pojęcie hosta – jest to inna nazwa urządzenia występującego w sieci.  Zatem w naszym przypadki hostem będzie np. kamera IP czy też domofon IP.

Dlaczego te informacje są istotne w przypadku montażu systemu monitoringu IP? Ponieważ działanie systemu opiera się o wymianę informacji pomiędzy rejestratorem oraz kamerami. Rejestrator CCTV odwołuje się do adresów kamer wpisanych w jego ustawieniach. Dlatego też należy zadbać o to by numery te nie ulegały zmianie. Zakupiona fabrycznie kamera CCTV posiada zazwyczaj ten sam adres (dany model kamer danego producenta posiada te same numery IP, podczas instalacji zmieniamy je oraz dopasowujemy do adresu podsieci, w której mają pracować).

Istotne jest jeszcze poznanie znaczenia routera w sieci LAN. Wewnętrzna sieć IP musi być zarządzana przez jedno urządzenie kierujące ruchem pakietów danych w sieci. Zadanie to realizuje właśnie router. Posiada on wiedzę o adresach IP poszczególnych urządzeń, potrafi także rozpoznać je po unikalnym numerze fizycznym, zwanym numerem MAC (adresem MAC). Dodatkowo router komunikując się z hostem ustala czy posiada on własny, stały i niezmienny adres IP, czy też zezwala na przydzielenie mu dostępnego adresu z puli adresów routera. Funkcja ta zwana jest jako DHCP od angielskiego skrótu Dynamic Host Configuration Protocol. Po co wymyślono takie narzędzie? Powstało ono, ponieważ w sieci często dochodziło do opisanych wcześniej konfliktów adresów IP. Wyobraźmy sobie przykład smartfona. Załóżmy, że posiada on statyczny adres IP w sieci domowej. Wówczas zgłaszając się w innej sieci – na przykład u sąsiada – urządzenie wywoływałoby konflikt adresu IP z innym urządzeniem o tym samym numerze, pracującym, w sieci kolegi. Stąd dla urządzeń, które pracować mają w różnych sieciach protokół DHCP jest istotnym elementem. W przypadku domowego monitoringu IP nie należy jednak korzystać z tej funkcji. W zamian warto sprawdzić na routerze spis wszystkich adresów jakie występują w sieci przez router zarządzanej. Lista ta znajduje się zazwyczaj w menu routera i jest opisana jako lista klientów.

Kolejnym elementem sieciowym wspierającym pracę routera, jest switch. Urządzenie w przeciwieństwie do routera nie potrafi nadawać adresów pakietom, jednak wspiera proces ich rozsyłania. Można to porównać do złączki, w którą wpinane są kolejne elementy sieci. Switche mogą być ze sobą spinane, a zatem można tworzyć bardzo rozbudowane struktury sieciowe. Dla potrzeb domowego monitoringu IP trzeba wprowadzić pojęcie switch PoE. Technologia PoE umożliwia wykorzystanie switch również do roli zasilania kompatybilnych urządzeń IP. Zatem, jeżeli kamera IP posiada wsparcie do technologii PoE, to może być ona zasilana na odległość kilkuset metrów bezpośrednio ze switcha, bez konieczności stosowania dodatkowych zasilaczy.

Ostatnim pojęciem jakie trzeba znać przystępując do pracy z monitoringiem IP jest pojęcie bramy. Brama to nic innego jak adres hosta, który zbiera i zarządza pakietami danych. Jego zadaniem jest też wyprowadzanie danych na zewnątrz sieci. Jak łatwo się domyślić rolę hosta w domowym monitoringu będzie pełnił router.

Montaż monitoringu – jak prawidłowo przygotować dom?

W pierwszej kolejności należy wybrać miejsce, w którym zamontowany będzie wideorejestrator. Warto pamiętać, że jest to urządzenie zawierające dysk twardy mechaniczny na którym zapisywany jest obraz rejestrowany przez kamery monitoringu. Pracując urządzenie wydaje zatem niewielki dźwięk. Nie należy więc na miejsce montażu rejestratora wybierać sypialni lub innych pomieszczeń w których chcemy zachowywać ciszę. Warto także wybierając lokalizację rejestratora zadbać o jego niewidoczność. Istnieje bowiem zagrożenie kradzieży rejestratora przez włamywacza, wraz z całym zapisanym materiałem. Dobrze jest zapewnić podłączenie rejestratora do monitora lub telewizora. Wówczas można na ekranie przeglądać nagrania z monitoringu. Realizowane jest to poprzez kabel HDMI, a zatem monitor lub telewizor powinien znajdować się w bliskiej odległości od wideorejestratora. Koniecznie trzeba też zapewnić rejestratorowi pełen dostęp przewodowy do domowej sieci LAN oraz internetu. Z tej przyczyny dobrym miejscem na montaż rejestratora jest np. gabinet, gdzie będzie on podłączony do ekranu i zarazem pozostanie niezauważany. Jego praca będzie wytwarzać hałas o podobnym poziomie do powstałego z komputera stacjonarnego zamontowanego w tym samym gabinecie, a dodatkowo większa ilość gniazd sieciowych stosowana w pomieszczeniu biurowym czy też gabinecie ułatwi integrację rejestratora z siecią.

Drugim elementem jaki trzeba właściwie rozmieścić są kamery CCTV. W zależności od tego jaki efekt chcemy uzyskać kamery montujemy na elewacji budynku, słupkach ogrodzenia lub też podbitce dachu. Należy pamiętać, że kamera umieszczona wysoko posiada szerszy obszar rejestrowany. Jednocześnie obiekty zapisane przez kamerę, będą mniejsze i mniej widoczne. Wysoki montaż kamery jest dobrym rozwiązaniem w przypadku konieczności zapewnienia rzutu ogólnego terenu. Kamera, która ma za zadanie wychwycić szczegóły monitorowanego obszaru, powinna być montowana nisko, na wysokości ok. 2,5 metra. Wybierając lokalizację kamery warto pamiętać także o regulacjach jakie obowiązują w zakresie ochrony danych osobowych RODO.

Przeczytaj artykuł „Monitoring wizyjny a prawo do prywatności. Co mówią przepisy (RODO, Kodeks cywilny, Kodeks karny)”

Kolejnymi, bardzo ważnymi parametrami wpływającymi na jakość obrazu, jest poziom oświetlenia kamery. Monitoring IP umożliwia pracę kamer z wykorzystaniem różnych filtrów cyfrowych obrazu. Dodatkowo możliwa jest rejestracja obrazu w postaci odbitego światła podczerwieni. Należy zatem unikać montażu kamery bezpośrednio pod oświetleniem. Kamera nie powinna być także zwrócona w stronę źródeł światła lub obiektów odbijających promienie świetlne.

Bardzo ważne przy wyborze miejsca montażu kamery IP jest wybranie takiej lokalizacji, w której urządzenie będzie maksymalnie izolowane od intensywnych opadów atmosferycznych. Chodzi o to by kamera nie była zalewana przez strugi deszczu, nie "utonęła" w śniegu czy też kałuży opadającej wody. Dodatkowo warto do kamery dokupić odpowiednią podstawkę. Podstawka taka pomieści w sobie okablowanie łączące kamerę z pozostałą siecią, a także ewentualne wyprowadzenia złącz przewodów zasilających.

Ostatnim elementem jaki należy przemyśleć to ilość kamer. Determinuje ona wymaganą wielkość rejestratora. Dla przeciętnego domku jednorodzinnego system monitoringu będzie składał się z 4 do 8 kamer, zatem zakup rejestratora przystosowanego do współpracy z 8 kamerami IP będzie dobrym wyborem.

Okablowanie domu – jak zrobić to prawidłowo?

Okablowanie systemu monitoringu IP jest zagadnieniem stosunkowo prostym. System może być zintegrowany z położoną wcześniej infrastrukturą sieciową budynku, a zatem nie wymaga prowadzenia całości okablowania od nowa. Dodatkowo dzięki technologii PoE możliwe jest zasilanie kamer IP bezpośrednio za pomocą przewodu ethernetowego. Kładąc przewody należy zachować podstawowe wymagania norm, nie prowadzić przewodów wspólnie z przewodami zasilania 230V AC oraz zachowywać łagodne kąty skręcenia przewodu, co chroni przed jego mechanicznym złamaniem. Przewody, które pracują na zewnątrz lub w ziemi i są narażone na wilgoć, powinny być wykonane w formie żelowanej. Wszystkie przewody powinny zostać poprowadzone wewnątrz korytek kablowych lub podtynkowo. Tak przygotowana instalacja umożliwi długą i sprawną pracę systemu przez długie lata.