W praktyce obrotu cywilnoprawnego nierzadko występują przypadki, w których na nieruchomościach prywatnych posadowione są urządzenia infrastruktury przesyłowej (np. słupy linii elektroenergetycznych), których lokalizacja nastąpiła bez uprzedniego zawarcia umowy z właścicielem gruntu lub bez tytułu prawnego uprawniającego przedsiębiorstwo przesyłowe do ingerencji w sferę prawa własności. Tego rodzaju stan faktyczny rodzi istotne konsekwencje prawne, a właściciel nieruchomości może dochodzić ochrony swoich praw.
Prawo własności jako dobro chronione konstytucyjnie i ustawowo
Prawo własności, zgodnie z art. 64 Konstytucji RP oraz art. 140 k.c., obejmuje uprawnienie do posiadania, korzystania i rozporządzania rzeczą z wyłączeniem innych osób. Posadowienie słupa energetycznego bez zgody właściciela narusza sferę jego władztwa nad nieruchomością, a zatem stanowi bezprawną ingerencję w prawo własności.
Roszczenie negatoryjne (rei vindicatio negatoria) – art. 222 § 2 k.c.
Właściciel, którego prawo własności zostało naruszone bez pozbawienia go posiadania, może wystąpić z roszczeniem tzw. negatoryjnym. Zgodnie z art. 222 § 2 k.c., właściciel może żądać od sprawcy naruszenia (w tym przypadku – przedsiębiorcy przesyłowego) przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz zaniechania dalszych naruszeń. Roszczenie to obejmuje w szczególności żądanie usunięcia słupa energetycznego z nieruchomości.
W orzecznictwie podkreśla się, że posadowienie urządzenia przesyłowego na cudzym gruncie, bez zgody właściciela i bez tytułu prawnego, stanowi trwałe i bezprawne wkroczenie w sferę prawa własności (por. wyrok SN z 4.10.2006 r., sygn. akt II CSK 119/06).
Zarzut zasiedzenia służebności przesyłu
W odpowiedzi na roszczenia właściciela przedsiębiorstwo energetyczne może podnieść zarzut nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. Zgodnie z art. 305⁴ k.c., do zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o zasiedzeniu służebności gruntowej (art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c.).
Dla skutecznego zasiedzenia niezbędne jest:
a) widoczne korzystanie z nieruchomości w sposób trwały i odpowiadający służebności przesyłu,
b) upływ okresu 20 lat (dobra wiara) lub 30 lat (zła wiara).
W praktyce podniesienie zarzutu zasiedzenia może wyłączyć skuteczność roszczenia negatoryjnego, jeżeli przesłanki zasiedzenia zostały spełnione przed wniesieniem pozwu.
Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości
W sytuacji, gdy przedsiębiorca korzysta z nieruchomości bez tytułu prawnego, właścicielowi przysługuje również roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z gruntu. Roszczenie to znajduje podstawę w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.) lub w art. 224–225 k.c., jeżeli przedsiębiorca uzyskał posiadanie w złej wierze.
Wysokość wynagrodzenia powinna odpowiadać rynkowej wartości świadczenia, jakie właściciel uzyskałby, gdyby doszło do ustanowienia służebności przesyłu w drodze umowy.
Ustanowienie służebności przesyłu – art. 305¹–305⁴ k.c.
Zgodnie z art. 305² § 1 k.c., przedsiębiorca może żądać sądowego ustanowienia służebności przesyłu, jeżeli nie może dojść do porozumienia z właścicielem nieruchomości. Sąd wówczas – po ustaleniu, że posadowienie urządzenia jest niezbędne do zapewnienia ciągłości dostaw – może ustanowić służebność za odpowiednim wynagrodzeniem.
Należy jednak podkreślić, że do momentu ustanowienia takiej służebności, brak tytułu prawnego skutkuje odpowiedzialnością przedsiębiorcy z tytułu naruszenia prawa własności oraz bezumownego korzystania z nieruchomości.
Praktyczne rekomendacje dla właściciela gruntu
W sytuacji, gdy właściciel nieruchomości stwierdzi, że na jego gruncie bez jego wiedzy lub zgody został posadowiony słup energetyczny, pierwszym krokiem powinno być ustalenie rzeczywistego stanu prawnego. Należy sięgnąć do dokumentów źródłowych – takich jak księga wieczysta czy wypis z ewidencji gruntów i budynków – aby potwierdzić, czy na nieruchomości została ujawniona jakakolwiek służebność na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego. Jednocześnie warto ustalić, czy urządzenia przesyłowe zostały ujawnione w ewidencji sieci prowadzonej przez starostwo powiatowe, co może mieć znaczenie w kontekście zarzutu zasiedzenia.
Jeżeli brak jest jakiegokolwiek tytułu prawnego uprawniającego do ingerencji w sferę prawa własności, właściciel powinien zwrócić się do przedsiębiorcy przesyłowego z formalnym wezwaniem do usunięcia urządzenia z jego nieruchomości lub – alternatywnie – do zawarcia odpłatnej umowy o ustanowienie służebności przesyłu. Taka propozycja może stanowić punkt wyjścia do ugodowego uregulowania sporu, przy czym właściciel zachowuje prawo do negocjacji warunków finansowych w oparciu o stawki rynkowe.
W przypadku braku reakcji ze strony przedsiębiorcy bądź odmowy współpracy, właściciel ma możliwość wystąpienia na drogę sądową z roszczeniem negatoryjnym, zmierzającym do usunięcia słupa z nieruchomości. Równolegle może dochodzić roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za dotychczasowe, bezumowne korzystanie z gruntu. Jeżeli przedsiębiorca podniesie zarzut zasiedzenia służebności, konieczne będzie wykazanie, że nie zostały spełnione przesłanki nabycia służebności w drodze zasiedzenia.
Należy pamiętać, że proces sądowy może wymagać zgromadzenia odpowiednich dowodów – w tym dokumentów potwierdzających datę posadowienia urządzenia, braku zgody właściciela, a także ewentualnych wcześniejszych prób dochodzenia roszczeń. Z tego względu zasadne jest, aby już na etapie przedsądowym właściciel skorzystał z profesjonalnego doradztwa prawnego – co pozwoli nie tylko zabezpieczyć interes prawny, ale również odpowiednio sformułować treść pism procesowych i ocenić szanse powodzenia ewentualnego powództwa.
Podsumowanie
Posadowienie słupa energetycznego na nieruchomości prywatnej bez zgody właściciela i bez stosownego tytułu prawnego stanowi istotne naruszenie prawa własności. W zależności od okoliczności faktycznych właściciel może dochodzić usunięcia urządzenia, zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu lub – w określonych przypadkach – zgodzić się na ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem. Każdy przypadek wymaga jednak indywidualnej oceny, zwłaszcza w kontekście ewentualnego zasiedzenia.
Autor: Weronika Gocyk z kancelarii „CKC SOLUTION” Kancelaria Prawna Konrad Czaplicki
ul. Mlądzka 8 lok. 6,
04-136 Warszawa
https://www.ckcsolution.pl/
Komentarze (0)