W jaki sposób moc bierna zwiększa Twój rachunek za prąd?

Czy uważasz, że płacisz zbyt wysokie rachunki za prąd? Jeśli tak, to poświęć chwilę na przeczytanie poniższego artykułu. Nie będę obiecywał ani pokazywał Ci „złotych sztuczek”, lecz prosto wytłumaczę jedną pozycję, jaką już masz lub w niedługim czasie będziesz miał na rachunku za prąd.

Opisywane poniżej zagadnienie dotyczy każdego odbiorcy prądu np. osób indywidualnych, wspólnot mieszkaniowych i firm.

Przed dalszym czytaniem poproszę, abyś sprawdził swoją ostatnią fakturę za energię elektryczną. Jeśli nie masz na niej pozycji opisanej jako „moc bierna” lub „energia bierna” to chwilowo nie masz się czym przejmować i artykuł potraktuj informacyjnie.

Jeśli na Twojej fakturze istnieje pozycja związana z mocą bierną, to podpowiem Ci, w jaki sposób można sprawić, aby jej wartość była równa lub bliska 0 zł. Pisząc ten artykuł, wiele rzeczy upraszczam i przyjmuję różne uogólnienia. Na końcu podam Ci również linki do materiałów, z których sam będziesz mógł pogłębić wiedzę lub zweryfikować prawdziwość przekazywanych informacji.

Dlaczego, do tej pory niewiele mówiło się o opłatach za moc bierną?

Ponieważ do niedawna ilość mocy biernej w systemie energetycznym, za którą były odpowiedzialne gospodarstwa domowe była na poziomie, który nie przeszkadzał „zakładom energetycznym” w związku z tym klienci indywidualni i małe firmy nie byli obciążani opłatami związanymi z mocą bierną. Natomiast duże firmy od lat na swoich fakturach za prąd mają pozycję związaną z mocą bierną.

Co się zmieniło, dla użytkownika indywidualnego?

W naszych domach, biurach i mieszkaniach w ostatnich latach lawinowo przybywa nowoczesnych urządzeń elektronicznych wyposażonych np. w zasilacze impulsowe. Przybywa falowników fotowoltaiki, magazynów energii (w tym UPS-ów) i ładowarek różnych pojazdów mobilnych (samochodów, rowerów, hulajnóg) itp. Wszystkie te urządzenia mają wpływ na energię bierną.

Dlaczego moc bierna przeszkadza „zakładom energetycznym”?

Energia elektryczna, która przepływa przez kable i przewody, składa się z energii czynnej i energii biernej. Energię czynną od lat mierzą nasze domowe liczniki energii elektrycznej i wykorzystują nasze urządzenia, a energia bierna po prostu jest (nie można się jej pozbyć, ponieważ jest potrzebna do prawidłowej pracy wielu urządzeń).

O ile proporcje pomiędzy mocą czynną a mocą bierną są na ustalonym przez „zakład energetyczny” poziomie, wszystko jest dobrze. Sytuacja mocno się zmienia, jeśli przez kable, przewody i inne elementy płynie prąd zawierający zbyt dużo energii biernej. W takim obwodzie spada wartość napięcia a elementy, przez które przepływa prąd, zaczynają się nadmiernie grzać.

Zdarzają się nawet sytuacje, w których urządzenie np. transformator ulega uszkodzeniu z powodu zbyt dużej ilości mocy biernej. Wszystko to powoduje, że „zakłady energetyczne” mają zwiększone nakłady finansowe na eksploatację i właściwe utrzymanie infrastruktury przesyłowej. Swoje koszty przerzucają na odbiorców w postaci opłaty za energię bierną.

Od kiedy odbiorcy indywidualni będą płacili za moc bierną?

Nie ma jednoznacznie określonego wspólnego dla wszystkich terminu. Na szczęście dla użytkowników indywidualnych większość starych domowych liczników prądu nie jest w stanie zmierzyć mocy biernej.

Między innymi z tego powodu obecnie w Polsce trwa szeroko zakrojony proces wymiany liczników prądu, dzięki czemu „zakłady energetyczne” zyskują nowe możliwości np. zdalny odczyt liczników, ale również dużo większe możliwości np. w czasie rzeczywistym można monitorować zużycie prądu i zbierać z nich różne dane. Nowe liczniki mierzą więcej parametrów np. pomiar mocy biernej.

Czy dostawcy prądu mogą legalnie naliczać opłaty za moc bierną?

Wszystko zależy od zapisów umowy, jaką dana osoba lub firma ma zawartą z dostawcą energii elektrycznej. Do niedawna opłaty związane z mocą bierną dotyczyły tylko firm, ale od kilku lat dostawcy „prądu” przy różnych okazjach zmieniają umowy, dzięki czemu będą mogli nimi obciążyć nawet klientów detalicznych.

Przytoczone powyżej trzy punkty pozwalają dostawcy prądu naliczać na odbiorcę opłaty związane z mocą bierną, a także kary za wprowadzanie do sieci zakłóceń, czyli np. przepięć i harmonicznych.

W jaki sposób sprawdzić, czy mogę być obciążony opłatami?

Samodzielnie możesz sprawdzić, czy masz właściwy stosunek mocy czynnej do mocy biernej, a więc, czy dostawca prądu (o ile masz takie zapisy w umowie) może obciążyć Cię dodatkowymi opłatami. W tym celu wystarczy z licznika (o ile masz już elektroniczny) spisać i porównać ze sobą kilka wartości:

• Energia czynna pobrana z sieci (suma)
• Energia bierna indukcyjna (suma)
• Energia bierna pojemnościowa (suma)

Jeśli masz w umowie tg ≤ 0,4, to oznacza, że pobierając 1 W energii czynnej możesz pobrać do 0,4 wara energii biernej indukcyjnej. W kontekście mocy biernej tg ≤ 0,4 brzmi poważnie, ale jest prosty do sprawdzenia to proporcja 10:4.

Na wyświetlaczu licznika wyświetlane są kody np. 1.8.1, które informują jaka wartość jest wyświetlana.

W przypadku taryfy G11 z licznika odczytujemy wartość energii czynnej (kod 1.8.0) np. 37948 kWh i energii biernej indukcyjnej (kod 5.8.0) np. 2574 kVarh a z umowy spisujemy tg ≤ 0,4. Teraz wystarczy wykonać proste działanie matematyczne:

(energia bierna indukcyjna / energia czynna) / tg 0,4
(2574 / 37948) / 0,4 = 0,17

Jeżeli wynik działania jest mniejszy od 1, pobór mocy biernej indukcyjnej jest w normie, ale jeżeli wynik jest większy, niż 1 wówczas pobierasz zbyt dużo mocy biernej i Twój dostawca energii może obciążyć Cię dodatkowymi opłatami.

To nie wszystko, bo na szczególną uwagę zasługuje wartość energii biernej pojemnościowej (kod 8.8.0). Dlaczego? Ponieważ w przypadku mocy biernej pojemnościowej Twój dostawca energii może obciążyć Cię za każdą kVarh.

Jak uniknąć dodatkowych opłat za prąd?

Masz dwie możliwości. Możesz:

• unikać używania odbiorników, które nadmiernie pobierają energię bierną,
• montować kompensatory mocy biernej.

Czy realnie możesz unikać odbiorników, które nadmiernie pobierają energię bierną? Jest to możliwe, ale bardzo trudne. Dlaczego? Energię bierną pobiera wiele urządzeń np.: zasilacze impulsowe (są obecnie prawie w każdym urządzeniu zasilanym „prądem”), falowniki fotowoltaiki, UPS-y, transformatory, silniki (wentylatory, pompy), klimatyzatory, pompy ciepła, lodówki itp. Niestety producenci domowych urządzeń bardzo rzadko podają informacje, które pozwalają na ustalenie ich realnego poboru energii biernej, więc pozostaje Ci:

• szczegółowe sprawdzanie faktury za „prąd” i poszukiwanie pozycji dotyczącej mocy biernej,
• regularne sprawdzanie licznika „prądu” i dokonywanie opisanych powyżej obliczeń,
• używanie markowych urządzeń, których producenci mają świadomość zagadnień związanych z poborem mocy biernej.

Jak obiecałem, nie będę wdawał się w techniczne szczegóły, jednak musisz wiedzieć, że producent na etapie projektowania swoich urządzeń może wykonać je:

• tanio w sposób, który zapewnia ich działanie, ale nie wspiera ograniczania poboru mocy biernej i generowania harmonicznych,
• porządnie, czyli w sposób, który poza działaniem urządzenia wspiera jakość zasilania i dba o odpowiednie kompensowanie pobieranej przez urządzenie mocy biernej i filtrowanie zakłóceń (harmonicznych), które przez to urządzenie mogą być wprowadzane do sieci.

Musisz mieć świadomość, że porządnie wykonane urządzenia, w których producent zastosował rozwiązania wspierające jakość zasilania, są droższe.

Jakiej wysokości opłat za energię elektryczną się spodziewać?

Aktualne stawki w 2025 wynoszą:

Energia czynna – jednostka (kWh) w zależności od dostawcy „prądu” i wybranej taryfy mogą być różne kwoty, dlatego jej cenę sprawdź na swojej fakturze.

Energia bierna indukcyjna – jednostka (kVarh) kosztuje dla odbiorców średniego napięcia 0,759 zł netto/kVarh (taryfa B) lub dla odbiorców niskiego napięcia 2,277 zł netto/kVarh (taryfa C; G), a liczba jednostek wyliczana jest ze wzoru:

W powyższym wzorze tg w liczniku jest tg otrzymanym i odczytanym na podstawie wskazań licznika, tg w mianowniku to umowny tg (najczęściej wynoszący 0,4), A to ilość energii czynnej kWh.

Energia bierna pojemnościowa – jednostka (kVarh) dla odbiorców średniego napięcia wynosi 0,759 zł netto/kVarh, lub dla odbiorców niskiego napięcia 2,277 zł netto/kVarh.

Co zrobić, jeśli Twój licznik wskazuje nadmierny pobór mocy biernej?

Jeśli jeszcze „dostawca prądu” nie obciąża Cię opłatą za nadmierny pobór mocy biernej, to chwilowo nie masz się czym przejmować, ale nie ma co tracić czasu i warto zlecić odpowiednie pomiary, które ustalą, czy za zwiększony pobór energii biernej odpowiedzialne jest jakieś jedno urządzenie, czy różne urządzenia? Dzięki tej wiedzy będzie można zastanowić się, w jaki sposób najkorzystniej zlikwidować ponadumowny pobór mocy biernej. Do wyboru mamy:

• zrezygnować z użytkowania urządzenia lub urządzeń, które są odpowiedzialne za nadmierny pobór mocy czynnej
• zastosować odpowiednio dobrany kompensator mocy biernej dobrany do konkretnego urządzenia (najczęściej tworzony pod zamówienie)
• zastosować aktywny kompensator mocy biernej, który bada ilość pobieranej mocy biernej i aktywnie dostosowuje się do aktualnej sytuacji.

Ważne, abyś wiedział, że zbyt duża kompensacja mocy biernej również nie jest dla Ciebie korzystna wiec kompensatory (o ile nie są to aktywne kompensatory) muszą być odpowiednio dobrane, aby nie dochodziło do efektu przekompensowania.

W tym miejscu musimy trochę bardziej zagłębić się w temat i wyjaśnić kilka mało atrakcyjnych dla większości ludzi pojęć.

• Moc bierna – jednostka Var (war) określa, jak szybko w danej chwili np. przez przewód przepływa moc bierna.
• Energia bierna – jednostka Varh (warogodzina) określa, ile energii biernej zostało pobrane w określonym czasie np. godzinie, miesiącu itp.

Muszę wyjaśnić, że rozróżniamy dwa rodzaje mocy biernej:

• Moc bierna indukcyjna – tę energię pobierasz z sieci zasilającej.
• Moc bierna pojemnościowa – tę energię wysyłasz do sieci zasilającej.

Do tej pory opisywałem moc bierną indukcyjną. W umowie z dostawcą energii w postaci tg ≤ np. 0,4 jest określony poziom mocy biernej indukcyjnej, po przekroczeniu którego możesz zostać obciążony opłatami.

Jeśli w Twojej instalacji są urządzenia, które wytwarzają moc bierną pojemnościową (mogą to być duże kondensatory zainstalowane w magazynach energii, UPS-ach, instalacjach fotowoltaicznych) to dostawca energii może Cię obciążać za każdą jej ilość wprowadzoną do sieci zasilającej.

Jakie są rodzaje kompensatorów mocy biernej?

Rozróżniamy trzy typy kompensatorów mocy biernej:

• pasywne,
• aktywne,
• aktywne z filtrami harmonicznych.

Oczywiście nic nie zastąpi doświadczonego instalatora i rzetelnych pomiarów, ale abyś miał orientacyjne rozeznanie poniżej przedstawię kilka rozwiązań dedykowanych do niewielkich domowych, biurowych rozwiązań.

Podstawowym aktywnym kompensatorem jest trójfazowy model SVG o mocy do 3 kVar dedykowany do niewielkich instalacji w których występują przekroczenia mocy biernej (indukcyjnej lub produkcja pojemnościowej).

Czy pamiętasz, jak na początku artykułu wskazywałem zapisy występujące w umowach z dostawcą energii, w których odbiorca „prądu” zobowiązuje się, że nie będzie wprowadzał do sieci energetycznej zakłóceń np. harmonicznych?

Odpowiednie pomiary wykażą, czy w Twojej instalacji elektrycznej występują harmoniczne, a jeśli ich poziom jest powyżej określonej w normach wartości, to na szczególną uwagę zasługują aktywne kompensatory mocy biernej ASVG z funkcją filtrowania zakłóceń harmonicznych. W zależności od potrzeb mamy do dyspozycji występujące w różnych obudowach kompensatory ASVG o mocy od 10 do 800 kVar.

Obiecane na początku artykułu linki:

• https://aniro.pl/kalkulator/
• https://aniro.pl/poradnikautomatyka/product/kompensacja-mocy-i-energii-biernej/
• https://aniro.pl/poradnikautomatyka/product/kalkulacja-oszczednosci-kompensacji-energii-biernej/
• https://sonel.pl/pl/centrum-wiedzy/artykuly-prasowe/analiza-jakosci-energii-elektrycznej/kompensacja-mocy-biernej-trzy-kroki-do-oszczednosci-finansowych/