Ograniczniki przepięć - czego Ci o nich nie mówią?

Od wielu lat pracuję w hurtowni elektrycznej, w sumie jest to już piąty lub szósty sklep elektryczny, w którym mam okazję pracować w ostatnich kilkudziesięciu latach. Zmieniają się ograniczniki przepięć (wchodzą nowe), zmieniają się przedstawiciele producentów, ale stosunkowo niewiele zmienia się w podejściu do sprzedaży produktów dotyczących ochrony przeciwprzepięciowej. 

Moi dotychczasowi szefowie nie lubili, gdy dopytywałem klientów o szczegóły stosowanych ograniczników przepięć, ponieważ najczęściej okazywało się, że instalator ma niewielką wiedzę i po moich pytaniach rezygnował z zakupu, a niekiedy wręcz na jakiś czas przenosił zakupy ochrony przeciwprzepięciowej do konkurencji. Ponieważ wypłatę mam uzależnioną od sprzedaży z czasem przestałem pytać, a zacząłem sprzedawać. 

Proponowałem ograniczniki przepięciowe, na których miałem najlepszą marżę lub których miałem dużo na stanie. Dopiero niedawno trafiłem do największego polskiego dystrybutora artykułów elektrotechnicznych i ku mojej radości tu nie odpowiadam za sprzedaż ochronników przeciwprzepięciowych, więc mogę podzielić się z Wami swoimi spostrzeżeniami. 

Wszyscy instalatorzy wiedzą, że w instalacji elektrycznej ma być zamontowany ogranicznik przepięć, więc prefabrykując rozdzielnicę montują jakiś ogranicznik przepięć. Niestety u większości instalatorów wiedza, jaki ogranicznik przeciwprzepięciowy zamontować jest niewielka. 

Instalator często błędnie zakłada, że sprzedawca ma wiedzę techniczną i może mu doradzić. W rzeczywistości sprzedawca często chcąc ukryć swoją niewiedzę, sprzedaje to co ma w dużej ilości na stanie argumentując, że najczęściej to kupują inni. Poza tym, jaka jest jego odpowiedzialność? To instalator odpowiada za to, co montuje.

W związku z tym najwięcej sprzedaje się najtańszych ograniczników przepięć lub co jest dużo rzadsze, instalator montując w rozdzielnicy aparaturę modułową konkretnego producenta, kupuje również jego ogranicznik przepięć, co jest uzasadnione w przypadku producentów, którzy dbają o jakość swoich produktów.

Podsumowując moje wieloletnie doświadczenie w sprzedaży ograniczników przepięć, mógłbym pytania, jakie najczęściej zadają klienci (instalatorzy) zebrać w dwa zagadnienia:

• Proszę dobrać jakiś ogranicznik przepięć (i tu pada określenie B+C, C).
• Proszę o dobór zamiennika (i tu pada nazwa lub numer ogranicznika).

Niestety tak dobrane ograniczniki przepięć nie zapewnią skutecznej ochrony, a ponieważ mogę, podzielę się z Wami moimi spostrzeżeniami na temat ograniczników przepięć. 

Dobór i rodzaje ograniczników przepięć

Zacznę od uporządkowania nazewnictwa. Wśród instalatorów i sprzedawców od lat funkcjonuje błędne nazewnictwo ograniczników przepięć B, C, D, B+C. Niezależnie od producenta, prawidłowo ograniczniki przepięć określa się nazwami:

• B - jest to ogranicznik typu 1
• C - jest to ogranicznik typu 2
• B+C - jest to ogranicznik typu 1+2

Kolejne bardzo ważne pytanie to, do jakiego typu sieci dobieramy ogranicznik przepięć? Najczęściej mamy do czynienia z sieciami TN (TN-C lub TN-S), zdecydowanie rzadziej mamy do czynienia z siecią  TT.

Ogranicznik przepięć w sieci trójfazowej tn-c

Posługując się przykładem najpopularniejszych ograniczników przepięć typu 1+2 (B+C), do trójfazowej sieci TN-C (sieć czteroprzewodowa L1, L2, L3, PEN) możemy zastosować ogranicznik przepięć Schneider iPRD1 12r5r iPRD Typu 1 i 2 nr kat. A9L16382

Ogranicznik przepięć w sieci trójfazowej tn-s

Natomiast jego odpowiednikiem do sieci TN-S (sieć pięcioprzewodowa L1, L2, L3, N, PE) będzie ogranicznik przepięć Schneider iPRD1 12r5r iPRD Typu 1 i 2 nr kat. A9L16482

Ogranicznik przepięć w sieci jednofazowej tn-c

Jeśli mamy do czynienia z instalacją jednofazową, to w układzie połączeń TN-C (L, PEN) warto zastosować ogranicznik przepięć Schneider iPRD1 12r5r iPRD Typu 1 i 2 nr kat. A9L16182

Ogranicznik przepięć w sieci jednofazowej tn-s

Jego odpowiednikiem w jednofazowej sieci TN-S (L, N, PE) jest ogranicznik przepięć Schneider iPRD1 12r5r iPRD Typu 1 i 2 nr kat. A9L16282

Ograniczniki przepięć w sieciach TT

Warto wspomnieć, że omówione powyżej ograniczniki Schneider A9L16282 i A9L16482 można stosować również w sieciach TT.

Na podstawie przedstawionych przykładów wiesz już, że kupując ogranicznik przepięć, musisz zwrócić uwagę na sieć (jedno lub trójfazowa), oraz na układ połączeń sieci, jaki realizuje dostawca energii elektrycznej (TN-C, TN-S, TT). 

Wkładka ogranicznika przepięć czy monoblok?

Kolejna sprawa to możliwość wyjęcia wkładki ogranicznika przepięć. W sprzedaży można spotkać ograniczniki przepięć z wkładkami wyjmowanymi np. seria iPRD lub jako monobloki np. seria iPF K. 

Osobiście zawsze polecam klientom serie z wkładkami wymiennymi, ponieważ dają dwie zasadnicze korzyści:

• w trakcie obowiązkowych pomiarów, które co pięć lat wchodzą w zakres przeglądu instalacji elektrycznej, można wyjąć same wkładki ogranicznika przepięć i nie ma konieczności przesznurowywać rozdzielnicy,
• w razie uszkodzenia pojedynczej wkładki ogranicznika przepięć na jednej fazie jest taniej, bo można wymienić samą uszkodzoną wkładkę.

Uszkodzenie ogranicznika przepięć

Jeśli już mowa o uszkodzeniu ogranicznika przepięć. Nic nie jest wieczne, a przepięcia zdarzają się dość często, więc realnie ogranicznik przepięć podłączony w instalacji elektrycznej ciągle czuwa i pracuje częściej, niż mógłbyś sądzić. 

Co się stanie, jeśli przyjdzie przepięcie, a Twój ogranicznik będzie uszkodzony? Odpowiedź jest prosta, przepięcie przedostanie się do instalacji elektrycznej w Twoim domu, a następnie może uszkodzić urządzenia, które będziesz miał aktualnie podłączone do zasilania.

Aby tego uniknąć, musisz regularnie kontrolować stan ogranicznika przepięć, a najlepiej zastosować ogranicznik, który posiada dodatkowy styk sygnalizacyjny. Pod ten styk warto podłączyć dzwonek modułowy przeznaczony do pracy ciągłej (w zwykłym dzwonku cewka, która przez długi czas będzie zasilona może rozgrzać się i doprowadzić do pożaru), który w momencie uszkodzenia którejkolwiek wkładki ogranicznika przepięć swoim ustawicznym dzwonieniem powiadomi Cię o konieczności wymiany wkładki lub całego ogranicznika.

Ogranicznik przepięć iPRD Schneider cieszą się popularnością, ponieważ mają dobry stosunek ceny do jakości i posiadają zarówno wymienne wkładki, jak i pomocniczy styk przełączny o obciążalności 1,5 A, który można wykorzystać do sygnalizacji uszkodzenia ogranicznika przepięć.

O optycznym wskaźniku uszkodzenia wkładek nie będę się szczegółowo rozpisywał, ponieważ jest to już standard, który posiadają wszystkie ograniczniki przepięć typu 1, typu 2 oraz typu 1+2.

Przed jakim przepięciem ochroni ogranicznik Schneider iPRD?

Zdarza się dość często, że instalatorzy zadają takie pytanie. Niestety nie da się na nie odpowiedzieć, ponieważ każdy ogranicznik przepięć charakteryzują dwa parametry, które przedstawię na przykładzie ogranicznika Schneider typ 1+2.

		Napięciowy poziom ochrony	Całkowity prąd jaki może odprowadzić ogranicznik przepięć
A9L16482	typ 1+2	Up ≤1,5 kV	Imax 50 kA
A9L65601	typ 2	Up ≤1,5 kV	Imax 65 kA
A9L40600	typ 2	Up ≤1,5 kV	Imax 40 kA
A9L20600	typ 2	Up ≤1,5 kV	Imax 20 kA

 

Klienci często nie rozumieją, co to znaczy „napięciowy poziom ochrony Up”, więc warto to wyjaśnić. 

Najprościej jest to wytłumaczyć na przykładzie budynku zasilanego linią napowietrzną (patrz poniższy rysunek). Jeśli w taką linię uderzy piorun, to oczywistym jest, że napięcie linii napowietrznej względem ziemi jest bardzo duże np. 50 000 V (standardowo jest około 230 V). 

Przepięcie o takiej wartości (50 kV) rozpływa się po sieci i dociera do budynku, w którym zainstalowany jest ogranicznik Schneider A9L16482. Ogranicznik ten zmniejsza przepięcie z poziomu 50 000 V do 1 500 V (1,5 kV), a więc do poziomu, jaki według obowiązujących norm ma zapewnić ogranicznik przepięć typu 3 (najczęściej spotykany w listwie przeciwprzepięciowej koło komputera). 

Taki wynik (napięciowy poziom ochrony) w mojej ocenie przemawia na korzyść ograniczników Schneidera.

Uwzględniając powyższy przykład, jak odpowiedzieć na pytanie „przed jakim przepięciem ochroni ogranicznik przepięć”? 

Przecież chcąc udzielić odpowiedzi, należy porównać ze sobą parametry techniczne kilku różnych ograniczników przepięć i należy pamiętać, że napisać na papierze można wszystko, ważne ile prawdy jest w dokumentacji, którą przedstawia producent.

Realnie nikt z nas nie ma wiedzy i dostępu do odpowiedniego laboratorium, aby samodzielnie móc zweryfikować informacje, jakie podają na swoich wyrobach różni producenci. W swojej pracy nauczyłem się, że duże firmy zbyt wiele ryzykują, aby mogły wprowadzać swoich klientów w błąd. Z tego powodu ograniczniki przepięciowe Schneider darzę zaufaniem (produkują sporo dla przemysłu, a tam liczy się jakość). 

Dodatkowo jakość ograniczników Schneider potwierdzają otrzymane znaki jakości: CE, EAC, VDE, które są przyznawane przez niezależne laboratoria, dopiero gdy dane produkty przejdą rygorystyczne badania przeprowadzane według zapisów zawartych w określonych normach (tu: EN 61643-11:2012 i IEC 61643-11:2011).

Jaki ogranicznik przepięć zastosować?

W dużym uproszczeniu w budownictwie mieszkaniowym ograniczniki Schneidera serii iPRD występują w kilku typach ochrony:

• ograniczniki typu 1+2 (potoczne B+C)
• ograniczniki typu 2 (potoczne C)
• ograniczniki typu 2+3 (potoczne C+D)

Ograniczniki typu 1+2 stosujemy, gdy na budynku jest lub będzie instalacja odgromowa, lub budynek jest zasilany z linii napowietrznej, lub gdy ziemna linia kablowa jest krótsza niż 300 m. Jeśli na naszym budynku nie ma instalacji odgromowej to montaż ogranicznika typu 1+2 jest również konieczny, jeśli w sąsiedztwie naszego budynku znajdują się wysokie obiekty np. maszt antenowy, drzewo, blok mieszkalny itp.

Ograniczniki typu 2 stosujemy, gdy na budynku nie ma instalacji odgromowej i budynek jest zasilany ziemną linią kablową o długości powyżej 300 m. 

Ograniczniki typu 2+3 stosujemy tak samo jak typu 2, ale warto sięgnąć po typ 2+3, gdy potrzebujemy uzyskać większe bezpieczeństwo (patrz poniższy przykład). Takie rozwiązanie (lub ogranicznik typu 3) należy zamontować jak najbliżej chronionych urządzeń (jeśli w rozdzielnicy znajduje się elektronika, to takie zabezpieczenie należy zamontować również w rozdzielnicy).

Nr ogranicznika Schneider	Typ	Napięciowy poziom ochrony	Całkowity prąd, jaki może odprowadzić ogranicznik przepięć
A9L40600	typ 2	Up < 1,4 kV 2 N/PE Up < 1,6 L/PE	Imax 40 kA 8/20 us
A9L08600	typ 2+3	Up < 1,4 kV N/PE Up < 1,2 L/PE	Imax 8 kA 8/20 us

Warto doprecyzować, że ograniczniki przepięć w zależności od typu testowane różnymi udarami (to temat na inne opracowanie) i tak ograniczniki:

• typu 1 (potocznie B) są testowane udarem o kształcie 10/350 µs,
• typu 2 (potocznie C) są testowane udarem o kształcie 8/20 µs,
• typu 1+2 (potocznie B+C) są testowane udarem o kształcie 10/20 µs i 8/20 µs, 
• typu 3 (potocznie D) są testowane udarem o kształcie 1,2/50 µs,
• typu 2+3 (potocznie C+D) są testowane udarem o kształcie 8/20 µs i 1,2/50 µs.

Jak mądrze kupować ograniczniki przepięć?

Podsumowując, aby korzystnie kupić ogranicznik przepięć do budownictwa mieszkaniowego nie trzeba, nie wiadomo jakiej wiedzy i długich mozolnych porównań danych technicznych. Wystarczy:

• wiedzieć gdzie dany ogranicznik przepięć będzie montowany i odpowiednio dobrać jego typ. 
• dobrać ogranicznik do właściwego układu połączeń sieci.
• sprawdzić jaki jest napięciowy poziom ochrony Up.
• sprawdzić jaki jest całkowity prąd udarowy, jaki może bezpiecznie odprowadzić ogranicznik.
• sprawdzić jakie niezależne laboratorium potwierdza, że dany ogranicznik spełnia deklarowane parametry techniczne.

Osobiście uważam, że ze względu na dobry stosunek jakości do ceny, dobre parametry ochrony i posiadanie styku sygnalizacyjnego podczas dokonywania zakupów warto zastanowić się nad wyborem ograniczników iPRD Schneider.